Μια στάση του ΟΑΣΘ στην Καλαμαριά λέγεται «Απολυμαντήρια». Ίσως λίγοι γνωρίζουν τον λόγο της ονοματοθεσίας. 

Κάτω από τα πρανή του παραλιακού δρόμου, από το Παλατάκι μέχρι την μαρίνα, ήταν ο χώρος όπου αποβιβάζονταν κατά χιλιάδες και απολυμαίνονταν οι πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, πριν την εγκατάστασή τους σε σκηνές και τη διάχυσή τους στη συνέχεια σε καταυλισμούς στη Βόρεια Ελλάδα. Από τα παραπήγματα με τους κλιβάνους και τα λουτρά, εδώ και πολλές δεκαετίες, δεν υπάρχει τίποτα. Η μνήμη ωστόσο είναι παρούσα σε καταγραμμένες μαρτυρίες . 

Η παραλιακή ζώνη της Καλαμαριάς θεωρείται, δικαίως, ένα από τα ωραιότερα αστικά θαλάσσια μέτωπα της Μεσογείου. Η πρώτη αξιοποίησή της σε τόπο διασκέδασης, τα «εξοχικά κέντρα», ξεκίνησε από τους πρόσφυγες των κλιβάνων τη δεκαετία του 30, που βρήκαν, λίγα μόλις χρόνια από την καταστροφή, τη δύναμη να φτιάξουν μια καινούρια πόλη. Σε αυτό το εξαιρετικό παραλιακό μέτωπο εντάσσεται και ο μοναδικός ελεύθερος χώρος του στρατοπέδου Κόδρα. 

Από τη δεκαετία του 70, με απαλλοτριώσεις και προσχώσεις δημιουργήθηκαν η πλαζ και η μαρίνα. Στη δεκαετία του 80 κάποια σημεία παραχωρήθηκαν κατά χρήση στον Δήμο Καλαμαριάς, η ιδιοκτησία της περιοχής πέρασε από τον ΕΟΤ στα ΕΤΑ, από τα ΕΤΑ στο ΤΑΙΠΕΔ και σήμερα στο άλλο Ταμείο, ενώ, πλείστα σχέδια αξιοποίησης, «τουριστικής ανάπτυξης» κλπ (στους χαρακτηρισμούς σε αυτήν την χώρα δεν ήμασταν ποτέ φειδωλοί) έχουν ναυαγήσει εξ αιτίας της προχειρότητας, της κρυψίνοιας, των παράλληλων συμφερόντων. 

Οι «ιδιοκτήτες» και οι χρήστες, όλοι ανήκοντες στο ευρύτερο δημόσιο, καταθέτουν κατά καιρούς, ο καθένας μόνος του, διάφορα και αδιάφορα σχέδια. 

Δίπλα σε όλα αυτά, εκεί, στο μικρό Καραμπουρνού, στέκεται εγκαταλειμμένο και αφύλακτο το «Παλατάκι». 

Μόνη ελπίδα αποθέτω στο εκπονούμενο από την Περιφέρεια Ειδικό Χωρικό Σχέδιο για το σύνολο του παραλιακού μετώπου, που συνδέεται ορθά με την καινούρια αστική ταυτότητα της Θεσσαλονίκης. 

Καθώς όμως το 2022 πλησιάζει και οι επέτειοι πρέπει να έχουν τη σημασία τους, όχι ως ευκαιρία εκδηλώσεων αλλά ως δυνατότητα ενός σύγχρονου αναπτυξιακού αστικού αποτυπώματος, τα «Απολυμαντήρια» της Καλαμαριάς πρέπει να αφηγηθούν τη δική τους ιστορία. 

Ακολουθώντας το παράδειγμα της Νέας Υόρκης με το Elis Island, που δέχεται καθημερινά χιλιάδες επισκέπτες, αλλά και του Μπουένος Άιρες όπου λειτουργεί Μουσείο Μετανάστευσης στα παλιά κτίρια στο λιμάνι, και τα δύο χώροι υποδοχής μεταναστών, προτείνεται μια πολεοδομικά και λειτουργικά δυναμική αξιοποίηση της περιοχής γύρω από το λεγόμενο Παλατάκι και μέχρι τα κτίρια του Κόδρα. 

Ως μουσειακός και εκπαιδευτικός χώρος αλλά, κυρίως, ως τόπος φύλαξης των Αρχείων της προσφυγιάς που σήμερα βρίσκονται, όσα σώζονται, φυλασσόμενα ή αφύλακτα σε διάφορες δημόσιες υπηρεσίες. Το έργο θα μπορούσε να ολοκληρωθεί με παράλληλη λειτουργία και ενός Μουσείου Ελληνισμού της Διασποράς. 

ΣΤΟ ELLIS ISLAND 

Για όποιον δεν το έχει επισκεφθεί, αρκεί μια διαδικτυακή αναζήτηση, για να γνωρίσει τον πολυμερισμό των δραστηριοτήτων του Elis Island. Άλλωστε, χιλιάδες έλληνες έχουν πάρει με mail απαντήσεις για το γενεαλογικό τους δένδρο από την εξαιρετική βάση δεδομένων που διαθέτει. 

Οι σημερινοί επισκέπτες, έχουν την δυνατότητα να περιηγηθούν τους χώρους υποδοχής, τους κοιτώνες, τα ιατρεία, ενώ στο προαύλιο υπάρχει το «τείχος τιμής» όπου είναι χαραγμένα τα ονόματα πολλών μεταναστών από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Στάθηκε πολύ εύκολο να ξεχωρίσω τα ονόματα των προγόνων μου στην Αμερική, ενώ παραμένουν άκαρπες οι αναζητήσεις μου στην Ελλάδα. 

ΣΤΟ ΜΠΟΥΕΝΟΣ ΑΪΡΕΣ 

Φίλος νομικός μου ανέφερε πρόσφατα ότι με απλή αλληλογραφία αναζήτησε και βρήκε τα στοιχεία μεταναστών των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα από το Ινστιτούτο Μετανάστευσης της Αργεντινής. Στα βιβλία του Μουσείου στο Μπουένος Άιρες είναι γραμμένη η ιστορία χιλιάδων ελλήνων που αποβιβάστηκαν στο άλλο ημισφαίριο, πολλοί από αυτούς πιστεύοντας ότι πατούν το έδαφος των ΗΠΑ. 

Η καταμέτρηση της υπερπόντιας ελληνικής μετανάστευσης παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς μετά το 1915 πολλοί έλληνες από τη Μικρά Ασία εισέρχονταν στη χώρα ως τούρκοι υπήκοοι. 

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει κανένας αντίστοιχος οργανισμός να συνομιλήσει συστηματικά με τις χώρες που συγκεντρώνουν και διαχειρίζονται δημόσια τα Αρχεία τους. 

ΚΑΙ…ΣΤΟ ΠΑΛΑΤΑΚΙ 

Το Παλατάκι ή Κυβερνείο χτίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 60 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Χριστόπουλου και ως γνωστόν αποτέλεσε τη βορειοελλαδίτικη βασιλική κατοικία και αργότερα το κατάλυμα των Υπουργών Μακεδονίας-Θράκης. ( Νάτες και οι αρμοδιότητες του ΥΜΑΘ για όποιους αναρωτιούνται). 

Σήμερα παραμένει κλειστό, με εξαίρεση κάποιες καλοκαιρινές εκδηλώσεις, χωρίς φύλαξη και συντήρηση και με υπαρκτούς τους κινδύνους διαβρώσεων στα σημεία των πρανών. 

Το Παλατάκι λοιπόν ανήκει στο ΥΜΑΘ, η πλαζ στον Δήμο, η μαρίνα στο Υπερταμείο για να μην αναφερθούμε στις «ιδιοκτησιακές» εμμονές διαφόρων δημοσίων φορέων στην ευρύτερη περιοχή του Θερμαϊκού. 

Το μεγαλύτερο λάθος για την πόλη θα είναι να συνεχιστεί η κατά μόνας κίνηση. 

Το παραλιακό μέτωπο είναι ενιαίο και ενιαίος πρέπει να είναι και ο σχεδιασμός για την αξιοποίησή του.